Hülya Kat

Forensische cliënten, ex-gedetineerden, delinquenten, reclasseringscliënten, gedetineerde inwoners, mensen in detentie…

Hoe we hen ook noemen, het gaat om mensen. Mensen die, net als ieder ander, hun weg proberen te vinden – vaak met een rugzak vol ervaringen en problemen, waaronder geldzorgen. Schulden kunneneen groot obstakel vormen bij het opnieuw opbouwen van een stabiel bestaan. Juist daarom verdienen zij een duwtje in de rug, geen verdere veroordeling en uitsluiting.

Het ervaringsverhaal van Wim is een verhaal van veerkracht, worsteling en hoop. Het maakt ook duidelijk waar de knelpunten liggen, welke hulp wél werkt en wat er nodig is om duurzame verandering te bereiken. Ook voor een rechter is het van belang om te weten wat er schuilgaat achter een verdachte en zijn dossier. Door te luisteren, te observeren en beter te begrijpen waar een ieder tegenaan loopt, kunnen we vroegtijdiger signaleren, beter ondersteunen en de nazorg verbeteren. Beleidsmedewerkers schulden bij drie reclasseringsorganisaties benadrukken ook het belang van beter maatwerk in reclasseringstrajecten als het gaat om schulden en financiën. Bijvoorbeeld door doelen rond schulden op te nemen in het toezichtplan, maar ook in de penitentiaire inrichtingen vroeg schuldenproblematiek te signaleren. Tijdige schuldhulp binnen reclasseringstoezicht blijkt namelijk effectief! Voor de deurwaarder is de samenwerking en gegevensuitwisseling tussen alle betrokken partijen van belang.

Dit alles staat of valt met onderzoek en blijvende aandacht. Zeker in een wereld vol meningen en snelle oordelen. Onderzoek is belangrijk omdat het deze mensen een gezicht geeft, een stem. Het is nodig als we willen begrijpen wat er écht speelt in onze samenleving. Door onderzoek te doen kunnen we problemen beter herkennen, oorzaken achterhalen en effectieve oplossingen vinden die beter aansluiten bij de werkelijkheid. Dat maakt onderzoek niet alleen waardevol, maar ook onmisbaar. Het maakt beleid menselijker, schuldhulp effectiever en kansen eerlijker.

Het is van groot belang dat de aandacht voor mensen met schulden niet tijdelijk is, maar blijvend. De NVVK – de branchevereniging voor schuldhulp en financiële dienstverlening – pleit hier terecht voor. Alleen met structurele inzet, begrip en samenwerking kunnen we ervoor zorgen dat iedereen een eerlijke kans krijgt op een toekomst zonder geldzorgen. Dus snel alle schuldhulpverleners koppelen aan de penitentiaire inrichtingen en zorgen voor structurele financiële middelen door (lokale) overheden. De VNG is hiervoor aan zet, naast het samen opbouwen aan een integrale aanpak.

Ten slotte. Dit magazine helpt ons om de problematiek beter te begrijpen, bestaande aannames te toetsen en nieuwe inzichten te ontwikkelen. Hoe we mensen met schulden kunnen ondersteunen bij hun herstel en re-integratie, zodat zij niet alleen financieel, maar ook maatschappelijk weer op eigen benen kunnen staan. En bij het helpen van deze mensen, helpen wij ook de héle samenleving. Laten wij bijdragen aan de verandering – niet alleen in systemen, maar ook in levens. Voor houvast en richting. Voor een samenleving waarin iedereen meetelt – juist ook degenen die tijdelijk buiten de boot vallen.

Geen focus op misstanden, maar werken aan financiële zekerheid van personen onder bewind en een passend takenpakket voor bewindvoerders.

Discussies over bewindvoering focussen veelal op voorkomen van misstanden en verhogen van beloningen. De nadruk zou echter moeten liggen op facilitering van bewindvoerders om mensen in kwetsbare posities duurzaam te begeleiden richting zelfredzaamheid, betogen Hülya Kat en Gercoline van Beek.

De maatschappelijke discussie over kwaliteit van bewindvoering richt zich veelal op excessen (frauduleuze of disfunctionerende bewindvoerders). Nadruk op misstanden kan echter leiden tot een te negatief beeld van de beroepsgroep. Individuele bewindvoerders zetten zich in voor kwalitatief goede begeleiding. De branche heeft beperkt ruimte voor innovatie en toekomstvisie en noemt regelmatig hogere beloning als ‘oplossing’. Focus op misstanden en beloning helpt de discussie echter niet verder en zou dan ook niet centraal moeten staan, maar het in staat stellen van personen onder bewind om te werken aan financiële zelfredzaamheid en creëren van een passend takenpakket voor bewindvoerders. 

Bij financiële zelfredzaamheid staan perspectief, autonomie, welzijn en ontwikkeling gericht op financiële weerbaarheid centraal. Een passend takenpakket zorgt voor beloningen gebaseerd op een juiste tijdsinvestering. Pas dan wordt gewerkt aan toekomstperspectief, voor personen onder bewind, bewindvoerders én de samenleving. 

Niet kunnen beheren van financiën is ingrijpend. Overname van financieel beheer is dit echter ook

Bewindvoering is bedoeld als financieel-technische maatregel waarbij financieel beheer wordt overgenomen van mensen die (tijdelijk) niet in staat zijn zelfstandig hun financiën te beheren, bijvoorbeeld vanwege beperkte verstandelijke vermogens, om hen rust en stabiliteit te bieden. De uitvoering behoeft echter verbetering, erkennen ook bewindvoerders zelf. Als gevolg van door de overheid opgeworpen drempels heerst veel angst en onwetendheid. Waar sommige mensen zijn gebaat bij schuldhulpverlening, is de toegang daartoe voor hen veelal beperkt door al dan niet formele toelatingseisen. Daardoor wordt bewindvoering vaak ingezet als begeleidingsmaatregel voor mensen voor wie schuldhulpverlening eigenlijk passend is maar die daarvoor (nog) niet in aanmerking komen. 

Bewind is dan soms tijdelijk een passend alternatief, maar wordt ook regelmatig ingezet voor mensen die niet zijn gebaat bij overname van financieel beheer, maar bij begeleiding bij creëren van financieel overzicht en leren zelfstandig financiën te beheren, en dus duurzame oplossingen. Niet kunnen beheren van financiën is ingrijpend. Overname van financieel beheer is dit echter ook; men beslist immers óver je. Eenmaal erin, kom je bovendien niet gemakkelijk eruit, zeker met grondslag ‘lichamelijke of geestelijke toestand’. Met grondslag ‘schuldenbewind’ is dit anders, wat dan ook ervoor pleit niet (problematische) schulden centraal te stellen bij bewindvoering – daarop richt schuldhulpverlening zich immers –, maar (financiële) zelfredzaamheid.

Bewindvoerders hebben – mede gezien hoge werkdruk en beperkt aantal vergoed- en beschikbare uren per persoon onder bewind – echter (te) weinig tijd voor maatwerk en missen expertise om mensen met specifieke problemen te ondersteunen. Mede versterkt door administratietijd die ten koste gaat van de tijd die bewindvoerders effectief overhouden voor personen onder bewind hebben bewindvoerders daarom regelmatig het gevoel personen onder bewind onvoldoende te kunnen ondersteunen richting zelfredzaamheid, terwijl juist personen onder bewind die zelfredzaamheid en eigen regie ervaren positiever in het leven staan. 

Om mensen met financiële problemen duurzaam verder te helpen richting zelfredzaamheid hebben bewindvoerders daarom meer ruimte nodig om mensen op kritieke momenten te kunnen steunen en daarin integraal samen te werken met ketenpartners, zoals schuldhulpverlening. Wanneer deze begeleiding richting zelfredzaamheid adequaat wordt vormgegeven en mensen minder snel terugvallen in financiële afhankelijkheid zullen de maatschappelijke baten opwegen tegen de kosten. Alleen dan krijgen zowel mensen in kwetsbare posities met financiële problemen als bewindvoerders weer écht perspectief.

Hülya Kat is voormalig Tweede Kamerlid voor D66 (portefeuille armoede- en schuldenbeleid), Gercoline van Beek is senior onderzoeker aan Hogeschool Utrecht (specialisme op schuldenproblematiek onder mensen in kwetsbare posities).